Gonartroz nedir?

Gonartroz, osteoartrit ile karakterize edilen bir eklem hastalığıdır. Kıkırdağın aşınması, osteofit üretimiyle ilişkili subkondral kemiğin aşınma ve sinovyal zarın orta derecede iltihabıdır. Hastalığın gelişimi, kıkırdağın tamamen tahrip edilmesine neden olabilir. Bu da etkilenen eklemleri işlevsiz hale getirir. Aşınma ilerledikçe kireçlenme komşu eklemlere hasar vermeye başlar.

Osteoartrit nedir?
Osteoartrit, fiziksel ve metabolik faktörleri içeren karmaşık bir fenomendir. Bir eklemde kıkırdak, kemiklerin uçlarını kaplar ve minimal sürtünme ile eklem hareketliliğine katılır. Hücreler, yıkıldıkları hızla değiştirilir. Böylece ortak hareket kabiliyetlerini korurlar. Hücre yenilemede bunların ortadan kalkması daha yavaştır veya şok, tekrar sürtünme gibi fiziksel stresler çok büyük olduğunda, ortak metabolik denge ters gider. Daha sonra kıkırdak yıpranması gerçek ülserasyon oluşana kadar giderek kazılan çatlaklar ile başlar. Kemiğin erimesi, aşınması nedeniyle kemik tamamen çıplak kalabilir ve kemik yüzeyleri ile doğrudan temasa geçer.

Kireçlenme nasıl oluşur?
Diz osteoartritinde, dizdeki kıkırdak kaba ve kırıktır. Kıkırdak dokusu elastikiyetini kaybeder. Diz ekleminin, kartilajen sinoviyal sıvı üretebilme yeteneği, hastalık ilerledikçe azalmaktadır. Diz ekleminin kemikleri arasındaki kıkırdak tabakası daha dar ve kırılgan hale gelir. Son aşamada ise diz eklemi çok acı vericidir. Ağır osteoartiritte eklem kıkırdağını kaybeden kemikler iltihaplanmaya ve sertleşmeye başlar. Günümüzde gelişmiş osteoartritte dizin ağrısız yük kapasitesi kaybolur. Dizdeki kireçlenme kendini güçlendiren bir hastalık sürecidir. Tanı ile diz ağrısı olan hasta ne kadar uzun süre tedavi beklerse, doktorun tedavi seçeneklerini düşürür. Çünkü kıkırdak dokusu vücut tarafından rejenere edilemez. Kireçlenme uzun vadede ağrılı, gittikçe sertleşen bir dizin oluşmasına neden olabilir. Sonunda hastalık süreci diz ekleminin kaybolması ile sonuçlanabilir.

Osteoartrit belirtileri

• Kronik diz ağrısı
• Spor, merdiven çıkma veya inme gibi belirli hareketler acı verir ve strese neden olur
• Dinlendikten sonra uzun süre diz eklemi sertleşmesi
• Maksimum yürüme mesafesi diz ağrısı ile ciddi ölçüde sınırlanabilir
• Bazı durumlarda diz eklemi aşırı ısınır ve ağrılı bir şekilde şişer.
• Daha önce kırık, çapraz bağ kopması, menisküs yırtığı gibi diz travması geçirmişseniz diz osteoartritinin olasılığı önemli derecede artar.

Nasıl tedavi edilir?
İlk olarak, doktor, semptomların doğası ve olası tetikleyiciler gibi hastayı ayrıntılı olarak izler. Bunu, örneğin, bacak ekseni değerlendirmesi, bacak uzunluğu, yürüyüş şekli ve hareket aralığı gibi fiziksel muayene izler. Menisküs testleri, bağ stabilitesi, yürüyüş analizi gibi özel fonksiyonel testler ve ağrı testleri eklenebilir.

Diğer önlemler arasında, diz ekleminin radyografileri bulunur. Eklem efüzyonlarını saptamak için sonografi (ultrason) kullanılabilir. Manyetik rezonans görüntüleme (MR), bilgisayarlı tomografi (BT) veya sintigrafi gibi özel muayeneler istisnai durumlarda veya ameliyattan önce gereklidir.

Kanın ve sinoviyal sıvının incelenmesi esas olarak şikayetlerin diğer nedenlerini ayırt etmek için kullanılır. Sinoviyal sıvı, eklemden diz eklemi ponksiyonu ile alınır.

Tedavi seçenekleri nelerdir?
Osteoartritin bireysel evreleri ve formları için farklı ameliyatsız ve operatif (ameliyatlı) tedavi biçimleri mevcuttur. Hepsi ağrıyı azaltmayı, hareketliliği ve yürüyüş performansını geliştirmeyi hedeflemektedir. Tedavinin seçimi yaş, acı, osteoartritin derecesi veya önceden var olan koşullar gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.

Cerrahi operasyon dışı tedavi
Cerrahi olmayan veya konservatif önlemler, birkaç tedavi adımından oluşur.

• Öncelikle yaşam biçiminin düzenlenmesi gerekmektedir. Örneğin fazla kilo var ise kilo verilmeli, kötü iş yüklerinden kaçınılmalı ve bisiklet sürmek gibi uygun spor egzersizleri yapılmalıdır. Hastanın bireysel durumunu dikkate alarak doktorun hastayı bilgilendirerek uygun önlemler aldırması gerekmektedir.
• Fiziksel önlemler, işlevsel bozulmayı ve ağrıyı azaltabilir. Suda egzersiz banyoları, ısıtma veya soğutma uygulamaları, iyon fiksatörü veya ultrason uygulaması gibi elektrik uygulamaları ve masaj uygulamaları yapılabilmektedir.
• Diz okulu, mobilizasyon, kas güçlendirme, kas gerdirme ve koordinasyon eğitimi açısından fizyoterapi cerrahi dışı bir diğer tedavi yöntemidir.
• Hazır ayakkabılardaki tampon topuklar, ayakkabı yükseltmesi, el çantası veya ön koltuk değneklerinin düzenlenmesi veya artroz splintleri gibi ortopedik teknik yardımcılar da yararlı olabilmektedir.
• Buna ek olarak, ilaçlar belirtileri rahatlatabilir. Örneğin tablet şeklinde veya şırınga şeklinde doğrudan eklem içine uygulanabilirler. Çeşitli ağrı kesiciler mevcuttur, bunların bazıları parasetamol veya nonsteroidal anti-inflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) gibi anti-inflamatuar bir etkiye sahiptir.
• Akupunktur da yardımcı olabilmektedir. Araştırmalar, akupunkturun kronik diz ağrısında iyi çalıştığını göstermiştir.

Eklemin içine bakmak (artroskopi)
Artroskopi, ayakta veya yatarak yapılabilir. Teşhis ve tedavide kullanılır. Muayene eden kişi küçük bir cilt insizyonu (kesiği) oluşturarak buradan kamera ile bir sonda sokar. Bu, görüntüleri eklemin içinden bir ekrana aktarır. Böylece, doktor eklemdeki durumu değerlendirebilir, aynı zamanda serbest kıkırdak parçalarının çıkarılması veya sağlıklı kıkırdak bölümlerinden kaynaklanan kemik-kıkırdak silindirlerinin implantasyonu gibi tedavi edici (terapötik) önlemler de alabilir. Son prosedür osteokondral transplantasyon (OATS) olarak adlandırılır.

Kıkırdak koruma preparatları
Kondroitin sülfat, hiyalüronik asit veya glukozamin preparatları (hazır ilaç) gibi kartilaj koruma ürünleri (kondroprotektif ajanlar) eklem içine enjekte edilebilir veya tablet formunda alınabilir. Bazı araştırmalara göre, hafif osteoartrit formları üzerinde olumlu etkileri vardır.

Gonartrozun ilerlemesi nasıl önlenebilir?
Stres, dizin indirgenmiş yük kapasitesine uyarlanmalıdır. Eklem aşınmasının ilerlemesi, hedeflenen egzersizlerle engellenebilir. Etkilenen kişiler hareketli ve gündelik hayatta aktif kalırlar. Aşırı kilolu bireylerde vücut ağırlığının azaltılması gerekmektedir. Ayrıca kıkırdağın kendisinde kan damarı olmadığından, sinovyal sıvıdaki besinler tarafından beslenir. Eklem hareketi sinovyal sıvı dağılımını teşvik eder ve böylece kıkırdağın beslenmesini iyileştirir. Yüksek darbe yüklü sporlar, örneğin tenis ve squash, aşırı hareketler, örneğin futbol, voleybol ve özellikle de rekabet sporlarından mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.Yüzme ve bisiklet gibi ritmik, düzgün ortak hareketi olan etkinlikler tavsiye edilebilir.

Daha önce osteoartrit tanısı aldıysanız (derece II veya derece III osteoartrit), koruyucu davranış özellikle değerlidir. Artritik davranış, eklem kıkırdağınıza verilen hasarın ilerlemesini yavaşlatır ve eklem aşınmasını azaltır. Daha fazla hasarın önlenmesi diz osteoartritinin en iyi tedavisidir. Diz dostu davranış için birkaç basit hareket ilkesinin açıklığa kavuşturulması ve günlük yaşamda uygulanması yeterlidir.

• Yokuş aşağı gitmekten kaçının. Yokuş yukarı gitmek daha iyidir çünkü dize daha az yük getirilir.
• Merdivenlerden inerken hastalıklı diz ile başlayın. Diz fleksiyon pozisyonunda kuvvet gelişimini önleyin. Kıkırdak pürüzlendirme burada sürtünmeyi arttırır.
• Ayakkabı seçimi önemlidir. Gerekli tabanlıklar ortopedist tarafından reçete edilebilir.
• Tek konumda monoton oturmaktan kaçının. Otururken diz eklemindeki ağırlık taşıyan nokta, sürekli yüklenmeye bağlı olarak aşınmaya neden olur. Mümkün olduğunca bacaklarınızı uzatın, sık sık dolaşın.
• Sırtüstü pozisyonda bacaklarınızı hareket ettirin. Eklemleri yağlamak için bisiklete binmek gibi kıkırdak beslenme ve venöz drenajı teşvik edebilirsiniz.

Kireçlenmeyi önlemek için yapılması gerekenler
Konservatif önlemler alınmışsa ve başarılı değilse, artroz şiddetine ve hastanın subjektif semptomlarına bağlı olarak cerrahi önlemler gösterilir. Prensipte, eklem koruyucu, eklem sertleştirici ya da eklem replasman cerrahi prosedürler diz-eklem görüntüleme ile ayırt edilebilir.

Nedenleri nelerdir?

• Diz eklemindeki deformasyonlar (X ve O bacakları)
• Torn ACL
• Menisküs yırtığı veya menisküs rezeksiyonu (çıkarma)
• Obezite
• Kıkırdak hasarı
• Egzersiz eksikliği
• Herediter (kalıtımsal) faktörler

Gonartroz çeşitleri
Artroz genel olarak iki tiptir: Birincil (primer) ve ikincil (sekonder). Primer yani birincil artrozun sebebi tam olarak belirlenememektedir. Ancak belli başlı sebeplerden şüphelenilmektedir. Bunlar: genetik faktörler, fazla kilo, genel eklem gevşekliği, ilerlemiş yaş vb. Sekonder yani ikincil artrozun bilinen belli başlı sebepleri vardır. Bunlar arasında, travma sonucu oluşan eklem içi kırık, tedavi edilmemiş menisküs ve ön çapraz bağ yırtıkları, geçirilen bir enfeksiyon, dolğumsal ve bozukluklar ve romatoid artrit ve benzeri iltihaplı eklem hastalıklarıdır. Genel artrozda ilk belirtiler el parmak eklemlerinde ve omurgada kendini gösterir. Düşünülenin aksine diz eklemindeki şikayetler ilk ortaya çıkan belirti değildir. Fakat hastanın doktora gitmesinin çoğunlukla nedeni buradaki şikayettir.

Gonartroz, her yaşta görülebilir. Erken ve ileriki yaşlarda görülen gonartroz ise çeşitlilik göstermektedir. Erken yaşlarda sebebi genellikle belli olan sekonder yani ikincil artrozla karşılaşma oranı daha yüksektir. Hastalık hızlı seyreder ve kişinin genç yaşta cerrahi müdahale görmesine sebep olur. 50’li ve üzeri yaşlarda ise genellikle sebebi belli olmayan primer yani birincil gonartroza rastlanır. Birincil gonartroz, ikincil gonartrozun aksine yavaş seyreder ve hastanın cerrahi müdahale olma zorunluluğu geç ortaya çıkar. Genelde her kişide gonartrozun derecesi farklılık gösterir. Gonartroz derecesi muayene bulguları ve radyolojik verilerin değerlendirilmesi ile ortaya çıkar. Edinilen veriler sonrası ise uygun tedavi yöntemi belirlenir.