Güncelleme Tarihi: 11 Ocak 2021
Guatr Nedir?
Guatr, temelde genişlemiş tiroid bezi olarak tanımlanabilir.
Boynun alt kısmında bulunan sağlıklı bir tiroid bezi, dışarıdan görülmeyen, 25 – 40 gram ağırlığında, kelebek şekilli bir bezdir ve T3 ve T4 hormonlarını salgılamakla görevlidir. T3 ve T4 metabolizmayı baştan sona düzenleyen hormonlar olduğundan, tiroid bağışıklık sisteminin oldukça önemli bir parçası olarak kabul edilir.
Gereğinden çok veya az çalışan tiroid bezi çeşitli sağlık sorunlarını beraberinde getirir. Tiroid bezi büyüdüğünde, çok fazla (aşırı aktif) veya çok az (yetersiz) hormon üretebilir. Bu durumda da, metabolizma hızı etkilenir; kalpten karaciğere kadar pek çok organın çalışma biçiminde olumsuz değişimler meydana gelir.
T3 ve T4 hormonlarının gereğinden az salgılandığı durumda, kişi kendini yorgun hissedebilir; yeterince hareket edemediğinden kilo alabilir. Tam tersi durumda ise, metabolizma aşırı biçimde hızlandığından sağlıksız kilo kaybı yaşanabilir.
Tiroid bezinin çeşitli sebepler ile genişlediği, büyüdüğü, yemek ve nefes borusuna baskı yaptığı veya nodüllerin oluşmasına sebebiyet verdiği durumda ise yukarıda bahsedilen olumsuz tablo oluşurken, guatr, tedavisi zorunlu bir sorun haline gelebilir. Bununla beraber, guatra, ciddi bir genişlemenin yaşanmadığı ve hastanın hayat kalitesinin düşmediği durumda, hastanın gözlem altında tutulması koşulu ile müdahale edilmez.
Guatr Belirtileri
Guatr ilk aşamada boynun alt kısmında ortaya çıkan ağrısız / acısız bir şişlik ile kendini belli eder. Sorunun ciddiyetine bağlı olarak şişlik, elle yoklanmadan fark edilmeyecek kadar küçük veya dışarıdan belli olacak kadar büyük olabilir.
Sağlık merkezlerine başvuran pek çok hasta, şişlik dışında bir belirti görmediğini bildirmektedir. Bu sebeple, vücutta meydana gelen değişikliklere karşı tetikte olmak önemlidir.
Guatr ile ilişkilendirilen diğer belirtiler ise şöyledir:
- Boğazda gerginlik (şişlikten kaynaklanabilir),
- Öksürme
- Ses kısıklığı,
- Yutma ve yutkunma sırasında ortaya çıkan sorunlar,
- Nefes almada güçlük.
Guatr tiroidin çalışma biçimine etki ediyor ise, yorgunluk, istem dışı kilo alma / kilo verme, sinirlilik ve uyku bozuklukları da gözlemlenebilir. Bununla beraber, iltihaplanma söz konusu olursa, boyun bölgesinde ağrı da hissedilebilir.
Guatr Nedenleri
Guatr tek bir nedene bağlı olarak ortaya çıkabileceği gibi, pek çok farklı faktör tarafından da tetiklenebilir. Sorun, yaygın olarak aşağıdaki nedenlere bağlı olarak görülür:
Hashimoto hastalığı: Tiroid bezinin normalden az veya fazla çalışmasına sebebiyet veren, bağışıklıkla ilişkili bu rahatsızlık, tiroide hasar vererek, bezlerin şişmesine neden olur. Bağışıklık sisteminin hormonlara saldırmasına neden olan hashimoto hastalığının ertesinde yeterince hormon da üretilemez.
Graves hastalığı: Tiroidin şişmesine ve vücudun gereğinden fazla tiroksin (T4) üretmesine neden olan bu otoimmün hastalık ile tiroid bezine zarar veren çeşitli proteinler üretilir.
İyot eksikliği: Tiroid bezinin T4 ve T3 hormonlarını salgılayabilmesi için iyota ihtiyacı vardır. Beslenme düzeni sebebiyle bu madde vücuda alınamadığı durumda, hormonların üretimi sırasında karşılaşılan sorunlar sebebi ile guatr oraya çıkabilir.
Kalıtsal faktörler: Çeşitli genetik kodlar nedeni ile, tiroid bezi genişleme / büyüme eğilimi gösterebilir. Kalıtsal faktörlerin rol oynadığı guatr sorununda, belirtiler yaygın olarak ergenlik ve hamilelik gibi hormonal dalgalanmaların görüldüğü dönemlerde ortaya çıkar.
Bunların yanı sıra, tiroid bezinin iltihaplanması (tiroidit), bakteri ve virüs gibi zararlı mikroorganizmaların varlığı, boyna uygulanan radyoterapi tedavisi, lityum ve amiodaron gibi maddeleri içeren ilaçlar ve T4 veya T3 hormonlarının üretimi sırasında soruna neden olan herhangi başka bir bozukluk da guatr nedeni olarak kabul edilir.
Guatr Risk Faktörleri
Nedenlerin yanı sıra, guatra ilişkin risk faktörleri şöyledir:
- Cinsiyet – kadın olmak (guatr kadınlarda erkeklere oranda dört kat daha fazla görülmektedir),
- 40 yaşın üzerinde olmak,
- Hamile veya menopozda olmak,
- Otoimmün hastalık veya guatr öyküsünün bulunduğu bir ailenin üyesi olmak,
- Daha önceki bir dönemde radyasyona maruz kalmış olmak.
Guatr Teşhisi ve Tedavisi
Tiroid bezlerinde meydana gelen değişiklikler sebebiyle bir sağlık merkezine başvurulduğu durumda, ilk aşamada ultrason taraması yapılır. Ultrason, guatrın teşhisi için gerçekleştirilen en güvenilir uygulamalardan biridir. Bu test ile tiroid bezleri ses dalgaları kullanılarak ayrıntılı bir biçimde incelenir; işlem sırasında hasta herhangi bir ağrı / sızı hissetmez. Ultrason, bezlerde nodül veya kist oluşumu var ise, bunun tespitinde de oldukça etkilidir.
İncelemeler ertesinde nodül tespit edilirse, buradan küçük bir doku parçası (biyopsi) alınır.
Bunlara ek olarak kan testi, bilgisayarlı tomografi (CT) taraması veya manyetik rezonans görüntüleme (MRI) taraması gerekebilir.
Tedavi ise, guatrın boyutuna ve nedenine bağlı olarak kurgulanır. Kanserli bir nodüle neden olmayan ve tiroid bezinin çalışmasına engel teşkil etmeyen minimal şişlikler genel olarak tedavi edilmez. Bununla beraber, hormonların üretimi ile ilişkili ciddi sorunlar ortaya çıkmış ise, yaygın olarak reçeteli ilaçlar ile duruma müdahale edilir.
Bu aşamada, aşırı aktif tiroid bezine neden olan guatrın ortadan kaldırılması için radyoaktif iyot tedavisi de uygulanabilir.
Daha ciddi vakalarda ise tiroid bezinin bir kısmını veya tamamını çıkarmak için cerrahi operasyon seçeneği değerlendirilir. Aynı şekilde, tiroid bezi civarında kanserli hücre bulunuyor ise tedavi ameliyat ile sağlanır.