Güncelleme Tarihi: 6 Haziran 2018
Kortizol Düşüklüğü, Yüksekliği, Stres ve Kilo Alma
Böbrek üstü bezleri böbreklerin en üstünde yer almaktadır. Böbrek üstü bezleri tıbbi literatürde zamanda adrenal bezler olarak geçmektedir. Böbrek üstü bezleri medulla ve korteks olarak iç kısım ile kabuk bölümünden oluşmaktadır. Kabuk bölümünden salgılanmakta olan kortizol hormonu oranı kişiden kişiye farklılık gösterebilmektedir. Kabuk bölümü aynı zamanda stres hormonu olarak da bilinmektedir. Stres hormonu, tüm streslere tepki verme nedeniyle salgılanır. Bu tepki verilen stresler duygusal veya fiziksel olarak gerçekleşebilmektedir. Kortizol hormonunun başlıca işlevleri şu şekilde sıralanabilmektedir;
- Kan şekerini düzenleme
- Fetüsün gelişimine yardımcı olma
- İltihaplarla mücadele etme
- Hafızanın güçlenmesine yardımcı olma
- Tuz ve su dengesini kontrol etme
Kortizol hormonunun diğer tüm hormonlar gibi belli bir dengede olması ve o dengeyi koruması gerekmektedir. Hormonlar, enzimler ve organların uyum içerisinde işlevlerini yerine getiriyor olması kişinin sağlıklı olduğunu göstermektedir. Hormon, enzim veya organlardan herhangi birinin gerekenden fazla veya az çalışması sağlığı olumsuz yönde etkilemektedir.
Kortizol Seviyesi Kaç Olmalı?
Gün içerisinde farklılık gösterebilmekte olan kortizol seviyesi, genel olarak sabah saatlerinde yüksek olarak görülmektedir ve gün içerisinde gittikçe düşmeye başlamaktadır. Bu durum gece uyuyup gündüz çalışan kişilerde geçerlidir. Gece çalışıp gündüz uyuyan kişilerde ise bu durum tam tersi bir şekilde görülmektedir. Bu hormon salgılanma düzeninde birtakım değişikliklerin görülmesi de mümkündür. Örnek vermek gerekirse, stres durumunda kişinin vücudunda salgılanmakta olan kortizyon hormonunun seviyesi artmaktadır. Kortizol hormonunun seviyesinde olması gerekenden düşük veya yüksek değerlerin görülmesi, vücudu direkt olarak etkilemektedir. Yetişkinlerde gün içerisinde görülmesi gereken ortalama kortizol seviyesi ise şu şekildedir;
Sabah: 7,00-29,00 mg/dl
Akşam: 7,00-17,50 mg/dl
Kortizol Testi Neden Yapılır?
Kortizol seviyesinin belirlenmesi kan, tükürük ve idrar aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Gün içerisinde değişiklik gösterebilme ihtimali nedeniyle aynı gün içerisinde iki kez kortizol testinin gerçekleştirilmesi gerekebilmektedir. Kortizol testi; cushing sendromu, addisson hastalığı ve adrenal bezlerin incelenmesi sebebiyle gerçekleştirilebilmektedir.
Kortizol Yüksekliği Neden Görülür?
Kortizol hormonunun seviyesinin olması gerekenden fazla olduğu durumlarda kortizol yüksekliği meydana gelir. Kortizol yüksekliğinin başlıca nedenleri şu şekilde sıralanabilmektedir;
- Aşırı stres ve baskı altında olmak. Stresin devamlılık halinde olması durumunda kortizol seviyesinin düşmesi mümkün olmamaktadır.
- Böbrek üstü bezlerle ilgili olan sağlık problemleri (böbrek üstü tümörü)
- Vücudun bazı bölgelerinde meydana gelen tümörler (hipofiz bezi tümörleri, akciğer, pankreas ve tiroid bezine bağlı bazı tümörler)
- Gebelik dönemi
- Kan şekeri düşüklüğü
- Steroid içeren hormonların aşırı miktarda alınması
- Östrojen içeren ilaçlar
- Doğum kontrol hapları
Kortizol Yüksekliğinin Belirtileri Nelerdir?
Kortizol yüksekliği belirtileri her kişide aynı şekilde görülmeyebilmektedir. Başlıca görülen kortizol yüksekliği sebepleri şu şekilde sıralanabilmektedir;
- Uyku düzensizlikleri, gereğinden fazla veya az uyumak
- Kilo problemleri, gereğinden fazla veya az kiloda olmak
- Cinsel isteksizlik
- Sürekli depresyon halinde olmak
- Sık sık hastalanma
- Odaklanamama
- Baş, kas, eklemlerde görülen ağrılar
- Olağandışı tüylenme
- Yüksek tansiyon
- Kemik yoğunluğunda azalmalar
- Cildin kolay bir şekilde morarıyor olması
- Ağızda kuruluk hissi
- Adet düzensizliği
- Ciltte meydana gelen problemler, sivilce, çizgilerin oluşması
Kortizol Yüksekliği Nasıl Önlenir?
Kortizol yüksekliği görülen kişilerde kortizol seviyesinin normalde döndürülmesi gerekmektedir. Bunu gerçekleştirmek için öncelikle kortizol yüksekliğine neden olan etkenler belirlenmelidir.
Kortizol yükseliğinin böbrek üstü bezlerinden ayrı bir nedenden kaynaklanıyor olması durumunda doktor kararı doğrultusunda hormon düşürülmesi tedavisine başlanılır. Fiziksel durumun görülüyor olması durumunda ise aynı zamanda bu durumun tedavisi de gerçekleştirilmelidir.
Kortizol yüksekliğini önlemek için yapılması gerekenler başlıca şöyle sıralanabilmektedir;
- Kişinin stresten mümkün olduğunca uzak durması
- Egzersiz ve meditasyon gibi yöntemlerin uygulanması
- Vücudun ihtiyacı olan gerekli besin ve vitaminlerin tüketilmesi
- Portakal, greyfurt, mandalina, limon, kivi, kavun, çilek, yaban mersini, maydanoz gibi C vitamini içeren besinlerin tüketilmesi
Kortizol Düşüklüğü Neden Görülür?
Gün içerisinde görülmesi beklenen kortizol seviyesinin olması gerekenden düşük olması durumu kortizol düşüklüğü olarak adlandırılmaktadır. Kortizol seviyesinin olması gereken aralıkta olmaması ciddi problemlere yol açabilmektedir. Olumsuz etkilere yol açmakta olan kortizol düşüklüğünün başlıca nedenleri şu şekilde sıralanabilmektedir;
- Adisson hastalığı:
- Verem:
- Hipofez bezi hasarları:
- Böbrek üstü bezleri ile ilgili yaşanan problemler:
- AIDS
- Aşırı kan kaybı
- Konjenital adrenal hiperplazi (enzim bozukluğu)
- Amiloidoz
- Sarkoidoz
- Adrenolökodistrofi
Kortizol Düşüklüğü Belirtileri Nelerdir?
Kortizol düşüklüğünün başlıca belirtileri şunlardır;
- Depresyon ve melankoli
- Uyku düzeninde gerçekleşen ciddi değişiklikler
- Bağışıklık sisteminde gerçekleşen problemler
- Sindirim sisteminde gerçekleşen problemler (ishal, sık idrara çıkma)
- Aşırı terleme
- Yorgunluk, halsizlik hissi
- Baş ağrısı ve baş dönmesi
Kortizol Düşüklüğü Nasıl Önlenir?
Kortizol düşüklüğü tedavisinde kortizol oranının düşüklüğü baz alınmaktadır. Kortizol düşüklüğü oranının az olması durumunda genel olarak hasta herhangi bir ilaç kullanımına başlatılmaz. Kortizol düşüklüğünün aşırı seviyede olduğu durumlarda doktor tarafından uygun görüldüğü takdirde ilaç tedavisi uygulanır. İlaç tedavisinin yanı sıra kişilere yaşam şekillerinde birtakım değişiklikler yapmaları da önerilmektedir. Bu değişiklikler uyku düzenini korumak, sağlıklı beslenmek ve stresten uzak durmaya çalışmak gibi önerilerden oluşmaktadırlar.